Als je je schaamt voor jezelf is dat niet zomaar hetzelfde als je vervelend voelen over wat je doet of juist nalaat. Doorgaans duiden we het laatste als schuldgevoel; dat gaat over je handelen. Dan is er wellicht een mogelijkheid om iets recht te zetten of goed te maken. Dit hoeft een gevoel van eigenwaarde niet te ondermijnen. Toch kan het onderscheid tussen schuld en schaamte lastig blijken. Zoals wanneer schuldgevoel naadloos lijkt over te gaan in zelfveroordeling en er een diepgevoelde schaamte wordt bekrachtigd. Niet één keer, maar steeds.
Ik heb het hier over existentiële schaamte; schaamte voor wie je bent. Dit ondermijnt je zelfwaardering en zelfontwikkeling, omdat het berust op een diep en lang gevoeld principe van niet goed, minderwaardig of onwelkom zijn. Het is ondermijnend en destructief. Heel anders dan de gezonde, functionele schaamte; die er bijvoorbeeld voor zorgt dat je niet zomaar in je blootje de straat op loopt.
Als je leeft met ernstige existentiële schaamte kan vrijwel elke sociale situatie een aanleiding zijn om een stap achteruit te zetten. Je durft je met wat je doet niet duidelijk te onderscheiden van anderen. Je zult bijvoorbeeld niet zomaar je mening geven of op de voorgrond treden. Je verstaat de kunst van het zo weinig mogelijk ruimte innemen tot in de puntjes. Je let scherp op wat er om je heen gebeurt om je eigen acties goed in te passen. En er zijn momenten waarop je jezelf het liefst verbergt, of helemaal zou willen verdwijnen. Zichtbaar zijn is onveilig, tot last zijn een taboe. Je schaamt je voor wie je bent en je schaamt je mogelijk ook nog voor het feit dat je je zo schaamt.
Vragen over jezelf beantwoord je bij voorkeur in wat algemene termen: “Het gaat goed hoor”. De aandacht steeds afleiden naar de ander door veel te vragen en zo zelf buiten beeld blijven werkt ook goed. Je geeft zoveel mogelijk ruimte voor de smaak of mening van ander(en). Zo oogst je mogelijk enige acceptatie en een kortstondig gevoel van verbinding; je mag er ‘even’ bij horen. Want het is nooit klaar. Achteraf evalueer je wat je gezegd hebt en hoe je benaderd werd. Het hele scenario, inclusief de toen gevoelde onzekerheid komt nog een paar keer langs. De doorgaande stroom zelfkritiek in je gedachten liegt er niet om. Eigenlijk ben je steeds bezig met het tot in detail verbeteren van jezelf. Maar wie je echt bent, wat je echt nodig hebt en wat je echt in je mars hebt krijgt niet genoeg ruimte. Je blijft daardoor onzichtbaar en on(be)grijpbaar. Voor anderen én voor jezelf.
Ondertussen besef je ook hoe onvrij je bent. Hoe het steeds op je tenen lopen om jezelf te verbeteren je uitput. Hoe het voorzichtig zijn en niet te veel in beeld komen je angstig en eenzaam maakt. Leven vanuit het credo “ik moet mijn plek en mijn bestaan steeds verdienen, want eigenlijk deug ik niet” is geen simpele taak. Je hebt oprecht het beste met anderen voor en het laatste wat je wilt is hen tot last zijn. En toch hoop je steeds dat er iemand is die jou opmerkt.
Als je merkt dat de schaamte voor jezelf een steeds krappere gevangenis wordt is het belangrijk om moed te verzamelen en een tegenovergestelde beweging te maken; om uit te reiken en hulp te zoeken.
Existentiële schaamte ontstaat in wisselwerking met belangrijke anderen. Vaak al op heel jonge leeftijd. Soms is er sprake geweest van traumatische gebeurtenissen of (aanhoudende) pesterijen. Soms was er domweg een groot gemis aan -of zelfs geen- positieve aandacht voor jou; geen koestering, geen bevestiging van de waardevolle persoon die je bent. Dit vormde de basis van waaruit je je identiteit verder hebt ontwikkeld.
Het tij van deze vorm van schaamte kan ook alleen in een helende wisselwerking met een ander (of anderen) gekeerd worden. Dit is een gevoelig proces, waarbij nieuw kwetsen en beschamen continu op de loer liggen. Alleen onvoorwaardelijke aanvaarding en echt gezien en begrepen worden door een ander én door jezelf, kan een weg open leggen naar heling. Een weg naar duurzame zelfacceptatie en het helder ervaren van eigen kracht en waarde. Een weg van samen zien, onderzoeken, struikelen, loslaten, verwerken, accepteren en waarderen; houden van. Steeds een stukje verder toelaten van wat niet mocht zijn. Stappen zetten die je andere ervaringen brengen dan je tot dusver verwachtte en tegenkwam. Leren te ontvangen, wat je dacht nooit te ‘verdienen’. Leren te vragen wat je dacht niet te mogen vragen voor jezelf. Leren de ruimte te nemen die je toekomt. Daadwerkelijk gaan ervaren dat, en hoezeer, je verbonden kunt zijn met anderen. Dat gaat niet in één keer; het kost tijd. Maar het kan.
Precies bij dit proces kan ik je als mens en therapeut ondersteunen en loop ik naast je.
Heb je hierover vragen, of wil je onderzoeken of ondersteuning door mij iets voor je is? Van harte welkom.
Ik ben goed te bereiken via het contactformulier van deze site of per mail.